Mavzu: Bolani qanday to’g’ri tarbiyalash kerak
Bolaning ruhiy salomatligi va baxtli bolaligini saqlash uchun ijobiy intizom
Har bir ota-ona uchun, o’z farzandini qanday qilib yaxshi tarbiyalash haqida o’ylaydigan vaqt keladi. Siz baqirayotgan bola yoki g’azablangan o’smir bilan muomala qilayotganda, o’zingizni jilovlash qiyin bo’lishi mumkin. Hech bir ota-ona bu holatda bo’lishni xohlamaydi va xulosa shuki, baqiriq va jismoniy zo’ravonlik hech qachon bola tarbiyasiga yordam bermaydi. Yaxshiyamki, bola tarbiyasi uchun boshqa, samaraliroq usullar mavjud va ulardan biri ijobiy intizomdir.
Biz Oksford universiteti professori va ikki yosh o‘g‘ilning onasi Lyusi Kluver bilan bu yondashuv ota-onalarga farzandlari bilan ijobiy munosabatlar o‘rnatish hamda mas’uliyat, hamkorlik va o‘z-o‘zini tarbiyalash kabi ko‘nikmalarni o‘rgatishda qanday yordam berishini o‘rganish uchun maslahatlashdik.
“Yomon bolalar yo’q, faqat yomon xulq-atvor bor”.
Nega ijobiy intizom muhim?
Dalillar aniq: bolaga baqirish va urish yaxshilikdan ko’ra ko’proq zarar keltiradi. Baqirishlar va zarbalar bolaning butun keyingi hayotiga salbiy ta’sir qiladi. Natijada bolada “toksik stress”, maktabda muvaffaqiyatsizlikka, depressiyaga, giyohvand moddalarni iste’mol qilishga, o’z joniga qasd qilishga va hatto yurak kasalliklariga olib kelishi mumkin.
Farzandingizni jazolash yoki umuman hech narsa qilmaslik o’rniga, siz bolangiz bilan sog’lom munosabatlarni rivojlantirishga va uning xatti-harakatlariga umid bog’lashga urg’u beradigan ijobiy intizomli yondashuvni sinab ko’rishingiz mumkin. Har bir ota-ona uchun yaxshi yangilik shundaki, ijobiy intizom ishlaydi va uni amalda qanday qo’llashni boshlashingiz mumkin:
- Farzandingiz bilan yakkama-yakka qolish vaqtini rejalashtiring
Yolg’iz vaqt (yakkama-yakka) yaxshi munosabatlar o’rnatish uchun muhim, ayniqsa farzandlaringiz bilan. “Bu kuniga 20 daqiqa bo’lishi mumkin. Yoki hatto 5 daqiqa. Buni qo‘shiq kuylayotganda, idish yuvish yoki kir yuvayotganda suhbatlashish kabi narsalar bilan birlashtira olasiz”, deydi professor Kluver. “Aslida muhimi, siz bolangizga e’tibor qaratishingizdir. Shunday qilib, siz televizorni o’chirasiz, telefoningizni o’chirasiz va bolangizga e’tibor qaratasiz.
“Muhimi, siz bolangizga e’tibor qaratishingiz kerak.”
2. Farzandingizni yaxshi xulq-atvori uchun maqtang
Biz Ota-onalar ko’pincha farzandlarimizning yomon xulq-atvoriga e’tibor beramiz. Bolalar buni to’xtamasdan, sizning e’tiboringizni jalb qilishning bir usuli sifatida noto’g’ri xatti-harakatlarni davom ettirishi mumkin.
Bolalar maqtovni yaxshi ko’radilar. Bu ularni yaxshi ko’rishingizni alohida his qiladi. Professor Kluver tavsiya qiladi: “Farzandlaringiz yaxshi ish qilganda, hatto aka-uka bilan besh daqiqa o‘ynasa ham, ularni maqtang. “Bu bolaning yaxshi xulq-atvorini rag’batlantirishi va intizomga bo’lgan ehtiyojni kamaytirishi mumkin”.
“Farzandlaringiz yaxshilik qilsa, ularni maqtang.”
3. Farzandingizga umidlaringizni bildiring.
“Farzandingizga nima qilishni xohlayotganingizni aniq aytish, unga nima qilmaslik kerakligini aytishdan ko’ra samaraliroqdir”, deydi professor Kluver. “Boladan tartibsizlik qilmaslikni yoki o’zini tutishni so’rasangiz, u undan nima talab qilinishini tushunmaydi.” “Iltimos, barcha o’yinchoqlaringizni oling va ularni qutiga soling” kabi aniq ko’rsatmalar aniq umidlarni belgilab qo’ying va bola siz undan talab qilgan narsani qilish ehtimolini oshiring.
“Ammo real umidlarni belgilash muhim. Ulardan kun bo’yi jim turishlarini so’rash, telefonda bo’lganingizda 10 daqiqa sukut saqlashni so’rash oson bo’lmasligi mumkin, – deydi professor Kluver. “Siz farzandingiz nimalarga qodirligini bilasiz. Ammo imkonsiz narsani so’rasangiz, ular muvaffaqiyatsizlikka uchraydi.”
Bola bilan yana qanday munosabatda bo’lish kerak
1. Farzandingizni qiziq narsa bilan chalg’itib qo’ying
Farzandingiz qiynalayotganda, uni yanada ijobiy harakatlar bilan chalg’itish foydali strategiya bo’lishi mumkin, deydi professor Kluver. “Siz ularni boshqa narsaga yo’naltirsangiz – mavzuni o’zgartirish, o’yin bilan tanishtirish, ularni boshqa xonaga olib borish yoki sayrga chiqish orqali siz bolaning energiyasini ijobiy xulq-atvorga yo’naltirishingiz mumkin.”
Vaqt ham juda muhim. Chalg’itish, shuningdek, biror narsa noto’g’ri ketayotganini payqash va harakat qilishdir. Farzandingiz asabiylashganda,yoki ikkita aka-uka bir xil o’yinchoqqa qaraganida e’tiborga olish, potentsial vaziyatni u holiga kelishidan oldin tarqatishga yordam beradi.
“Siz ularni boshqa narsaga yo’naltirsangiz – mavzuni o’zgartirish, o’yin bilan tanishtirish, ularni boshqa xonaga olib borish yoki sayrga chiqish orqali siz bolaning energiyasini ijobiy xulq-atvorga yo’naltirishingiz mumkin.”
2. Bolaga uning xatti-harakatlari oqibatlari borligini bildiring
Farzandingizga yomon xatti-harakatlarining oqibatlarini tushuntirib, to’g’ri ish qilish imkoniyatini bering. Misol uchun, agar siz bolangiz devorlarga yozishni to’xtatishni xohlasangiz, unga to’xtashni aytishingiz mumkin yoki siz uning o’yinini tugatasiz. Bu ularga ogohlantirish va xatti-harakatlarini o’zgartirish imkoniyatini beradi.
Agar ular to’xtamasa, oqibatlarini xotirjam va g’azablanmasdan tushuntiring, deya qo’shimcha qiladi professor Kluver.
Agar ular to’xtasalar, buning uchun ularni maqtang, deb tavsiya qiladi professor Kluver. “Siz farzandingiz uchun ijobiy fikr almashuvini yaratasiz. Tinchlantiruvchi ta’sirlar bolalarga noto’g’ri harakat qilganda nima bo’lishini o’rganishga yordam berishi isbotlangan.”
Ijobiy tarbiyaning asosiy omili izchillikdir, shuning uchun oqibatlarini bartaraf etish muhimdir. Va bu ularni real qiladi. “Siz o’smirning telefonini bir soatga olishingiz mumkin, lekin uni bir hafta davomida olish qiyin bo’lishi mumkin”.
3. Yosh bolalaringiz bilan o’ynang
“Siz bolaning harakatlarini takrorlashingiz, qoshiq bilan qozonlarni urishingiz yoki qo’shiq aytishingiz mumkin”, deya qo’shimcha qiladi professor Kluver. “Bolalar bilan o’ynash ularning miya rivojlanishini tezlashtirishini ko’rsatadigan ajoyib tadqiqotlar mavjud.”
