Жарохатланган инсонга берилиши керак булган энг биринчи ердам нималардан иборат

Жарохатланган инсонга биринчи ердам кандай курсатиш керак

Олдинги маколаларимизда пархезли овкатланиш коидалари, соглом овкатланиш талаблари хамда кимевий моддалардан захарланганда биринчи ердам курсатиш хакида гаплашдик. Бугун эса, жарохатланган инсонга биринчи ердам – тукималарнинг шикастланиши (тери, шиллик парда, купинча мускул, нерв, йирик томир, суяк, бугим, ички орган ва гавда бушликларининг бутунлигига путур етиши) хакида гаплашамиз. Жарохатловчи восита корин бушлиги, калла суяги ва шунга ухшаш органларни шикастлаши, бундай шикастланишларда ички органлар кам жарохатланиши мумкин. Огрик, кон кетиши тукиманинг очилиб колиши жарохатнинг асосий белгисидир.

 Хар кандай жарохат, айникса, йирик кон томирларидан кон кетиши, ички органларнинг яраланиши ва шокка сабаб буладиган каттик огрикли жарохатлар хавфли. Бошка холларда эса жарохатнинг хавфли томони унга микроб тушиши, айникса, кокшол ва кутуриш каби касалликларга сабаб булишидир. Хирургик жарохатдан ташкари барча жарохатларга микроблар тушган булади.

Агар жарохатланган инсонга биринчи ердам яхши ва тугри биринчи ёрдам берилмаса, жарохатдаги микробларнинг ривожланиши (жарохатнинг микроблар билан кайта ифлосланиши) давом этаверади. Жарохатга тушган микроблар хаддан ташкари куп булса, йиринг пайдо килади, нисбатан кам булса, улар яшайдиган озик моддаси куп булган такдирдагина тез купайиши мумкин.

Жарохатдаги хаёт фаолияти бузилган ёки бутунлай улган тукималар микроблар учун озик мухити хисобланади. Микроблар жарохат ичидаги куюлиб колган конда тез купаяди. Микробларнинг ривожланишига имкон берилмаса, улар халок булади ёки жарохат битгунича унга таъсир килмай тураверади. Санчилган, кесилган ва мажакланган жарохатлар кам йиринг бойлайди. 

Жарохатловчи восита теккан тукималаргина уз хаёт фаолиятини йукотган булади. Шунинг учун бундай жарохатлар атрофидаги тукималари кам шикастланган жарохатлар хисобланади. Яраловчи курол канча уткир булса, жарохат хам шунча кичик булади, шу боисдан хирургияда ишлатиладиган скальпел жуда уткир килиб чархланади.

Кесилган ва чопилган жарохатлардан кон окиб туради. Санчилган жарохатлардан деярли кон кетмайди ва унча ифлосланмаган булади. Тукималар (масалан, юз тукималари) кон билан яхши таъминлангани туфайли ундаги жарохатда инфекция тугдирувчи микроблар унчалик ривожлана олмайди.

Жарохатга инфекция тушиши хавфли

Йиртилган, лат еган, тишланган ва ук теккан жарохатлар катта жарохатга киради. Йиртилган (юлинган) жарохатда тери таги билан кучиб кетиши, тери ости клетчаткалари каттик шикастланиши мумкин. Катта жарохатда куп тукималар хаёт фаолиятини йукотиши (шикастланган, эзилган, мажакланган булиши) мумкин. Жарохат деворидаги майда кон томирлар йиртилган ёки кон куюлиб бекилиб колган булади.

 Бундай жарохатнинг куриниши мураккаб булиб, ундаги ёпик чукурчаларга  кон йигилиб куюлиб колади. Буларнинг хаммаси огир асоратли анаэроб инфекция вужудга келишига ва йирингли жарохатлар хосил булишига олиб келади. Бундай йирингли инфекция хам анча хавфли булиб, жарохатда йигилган йиринг кушни тукималарга утиб, уларни зарарлайди. Йирингли касалликлар, флегмоналар пайдо булиб, йиринг кенг таркалиб кетиши мумкин.

Огир холларда эса, умумий касаллик – сепсис руй беради. Узок вакт куп йиринг окиши беморнинг ахволини огирлаштириб, холдан тойдиради. Кокшол каби инфекцион касалликлар аксарият катта жарохатларда учрайди. Кутуриш касаллиги микроблари факат кутурган хайвон тишлаганда эмас, балки кичик жарохатга ва куз илгамайдиган тирналган жойга кутурган хайвон сулаги тушганда хам юкиши мумкин.

Инфекция тушмаган (йирингламаган), четлари бир-бирига тегиб турган кичик жарохатлар 7-10 кунда битиб кетади, кейинчалик яра урнида чизикка ухшаш чандикча колади. Инфекция тушган (йиринглаган) жарохат, шунингдек, четлари бир- биридан ”кочган” жарохат тортилиб битади.

Хар кандай жарохатланган инсонга биринчи ердам, жарохатни ифлосланишдан саклашдан иборат, бунинг учун жарохат атрофи спиртли йод эритмаси билан артилиб, асептика коидасига риоя килган холда стерилланган бинт билан боглаб куйилади.

Бунда жарохат юзасига асло тегмаслиги зарур. Йиртилган жарохатларда кесилиб кетган тери аъзодан тамоман ажралиб тушмайди. Бундай холларда уни четга тортиб, йод суриб, сунг боглаш лозим. Агар жарохатдан куп кон окаётган булса, биринчи ёрдамни кон окишини вактинча тухтатишдан бошлаш керак. Огир жарохатланган кул ёки оёкни тахтакачлаб куйиш лозим.

Жарохатланган инсонга биринчи ердам учун врач-хирургга олиб бориш керак. Кечиктириб булмайдиган хирургик ёрдам, жарохатни ифлосланишдан, тупрок, ёт жисмлар, захар ва радиоактив моддалардан тозалашдан иборат. Шок холатидаги, кучли кон кетган ва ички органлари шикастланган беморларни тезлик билан касалхонага олиб бориш зарур.

Ит копган, мушук ва бошка уй хайвонлари тишлаган жарохат жуда кичик булса хам, уз вактида врачга мурожаат килиш шарт. Унчалик чукур булмаган, четлари бир-биридан сал кочган, ифлосланмаган кичик жарохатлар биринчи тиббий ёрдам тугри курсатиб боглаб куйилса, узи битиб кетади.

Уй шароитларида боглам куйиш ва керакли дорилар

 Жарохат 1-2 суткадан кейин огриса, бу унга инфекция тушганидан далолат беради. Бунда дархол врач-хирургга мурожат килиш лозим. Бу айникса, бармоклар учи шикастланганда (кесилганда, санчилганда) милкак чикиши хавфини тугдиради. Юкорида таъкидлаганимиздек, киши жаролатланганда суяклар, йирик кон томирлари, нервлар хамбир йула шикастланиши мумкин.

Жарохатнинг огир-енгиллиги унинг жойига (бош, кукрак ва корин бушликларининг жарохатланиши айникса хавфли), тукималарнинг кай даража емирилганига, жарохатнинг нечоглик ифлослангани ва жарохатланиш вактида канчалик кон кетганига богликдир. Имконият булса, шикастланган кишини кокшолга карши эмлаш керак.

Жарохатга боглам куйишда маълум коидаларга амал килиш керак: жарохатни ювиш ярамайди, чунки унга йиринглатувчи микроблар тушиши мумкин. Агар жарохатга ёгоч булаклари, кийим парчалари, тупрок ва бошкалар тушиб колсагина (тушганда хам факат унинг юзасида турган булса), уларни кул билан олиб ташлаш мумкин. Факат бунда жарохатга кул уриш, айникса, ифлос кулни теккизиш ярамайди. Стерил материал, бинт булмаса, шикастланган одамни даволаш муассасасига етказиб боргунга кадар жарохатини бир булак тоза газлама билан (уни олдин иссик дазмолда дазмоллаб олиб) ураб куйиш мумкин.

Уй шароитларида боглам куйишдан олдин унга керакли хамма нарсаларни олдиндан тайёрлаб куйиш зарур. Ёрдам берадиган киши боглам куйишдан аввал куйлак енгларини тирсакдан юкорирок шимариб куйиши, тирнокларини олиб, кулларини совунлаб ювиши ва тоза сочикка артиши, жадалликни талаб киладиган холларда эса кулларини спирт билан артиб олиши керак.

Жарохатга стерил дока парчаси ёпиб куйилади, водород пероксид ёки спирт (арок, атир)га хулланган пахта билан жарохат атрофидаги тери обдон тозаланади. Бунда теридан ювилиб чикадиган ифлос жарохатга тушмаслиги учун терини жарохатдан ташкарига караб артиш лозим. Шундан кейин жарохатнинг узига тегмай, терига йод суртиб куйилади.

 Агар хеч иложи булмаса,  терига йод суртиш билан кифояланиш мумкин. Вактинча куйилган дока салфетка олиниб, жарохатга бир неча кават стерил дока яхшилаб ёпилади. Пинцет булмаса, дока салфеткаларни бурчакларидан ушлаш керак. Салфеткаларни букланмайдиган, текис килиб ёпиш лозим. Дока устидан юпкарок, аммо текис турадиган килиб гигроскопик, яъни намни яхши тортадиган пахта куйилади (стерил пахта булса яна яхши), кейин боглам устидан дока бинт билан ураб богланади.

Жарохатланганда ош тузи эритмасини кандай тайёрлаш керак

Бунда сотиладиган тайёр шахсий пакетдан фойдаланиш жуда кулай. Богламни алмаштиришда хам худди шу коидаларга риоя килиш лозим. Куриб ёпишиб колган богламни жарохатдан кучириб олиш ярамайди, устки пахта каватини олгач, кейин дока четини сал кутариб, жарохатга водород перокис, риванол, калий перманганат, ош тузи эритмаси ёки илик кайнаган сув куйиш керак.

Жарохатга компресс когозини куйиб булмайди. Риванолчи янги кайнатилган сувда эритиш лозим (1 стакан сувга 2 таблетка).

Ош тузи эритмаси куйидагича тайёрланади: кайнатилган тоза сувда (1 стакан) 2 чойкошик ош тузи эритилиб, пахта оркали сузиб утказилади ва сунгра тоза сирли идишда кайнатилади (10-15 дакика). Эритмаларни кайнаган сувда ювилган ва кайнаб турган сув билан бугланган тоза стаканларга куйиб олиш мумкин.

Пинцет ва кайчиларни ишлатишдан аввал сирли идишда 10 дакика кайнатиш керак. Шикастланган одам хушдан кетиши мумкин, шунинг учун хидлатишга новшадил спирт тайёр туриши керак. Уй аптечкасида жарохатни даволаш учун зарур нарсаларнинг хаммаси булиши лозим.

«Биринчи тез ердам» китобидан:
Тузувчилар: Ю Толипов; З Хамдамова;
Мухаррир: А Хамро кизи
Такризчи:
Тохир Ибрагимов
тиббиет фанлар доктори, профессор

Rating
( 1 assessment, average 5 from 5 )
Макола екдими? Уртокларингиз билан булишинг!:
Islife
Изох колдиринг! Жавоб оласиз...

;-) :| :x :twisted: :smile: :shock: :sad: :roll: :razz: :oops: :o :mrgreen: :lol: :idea: :grin: :evil: :cry: :cool: :arrow: :???: :?: :!: